تبیین ریشه های تاریخی نقش بته جقه در تمدن ایران باستان و طراحی و نمونه سازی زیورآلات با بهره گیری از فرم بته جقه

با توجه به تحولات نوین فرهنگی در جامعه امروزی، نیاز ما ایرانیان به بررسی های جدید و علمی و پربار درباره تاریخ پرفراز و نشیب سرزمین اجدادیمان و دیانت و فرهنگ آن، بیش از پیش آشکار شده است. بته جقه یکی از نقوش سنتی، کهن سال و پر کاربرد است که به عنوان نقشی تزئینی در بسیاری از هنرهای ایران به چشم می خورد. درباره اصل و منشأ و ریشه نقش بته جقه در میان هنرشناسان اختلاف نظر زیاد است و تحولات بسیار زیاد این نقش باعث شده تا هنرشناسـان شکل های گوناگونی را بنابر دلایل متعددی به آن نسبت دهند. اما باید در نظر داشت که پیشینیان برای باورها و اعتقادات و مفاهیم خاص و ویژه موجود در آیین های مذهبی و همچنین فرهنگ خود به نمادپردازی و خلق اثر می پرداختند؛ به عبارتی می توان گفت تمام آثار هنری، رفتاری ناشی از روحیات و اعتقادات تأثیر گذار بر ذهن هنرمند و صنعتگر سازنده اند و همچنین نقوش سنتی هر قوم، نشانی از رشد و شکوفایی فرهنگ و تمدن آن قوم می باشد؛ از این رو برای بهتر شناختن ریشه ها و پیشینه ها و هویت فرهنگی خود، شایسته است که به بررسی این نقوش پرداخته، مفاهیم نمادین آنها را استخراج کنیم. هدف از انتخاب این موضوع معرفی نقش بته جقه و یافتن ریشه های تاریخی آن بوده است که منجر به شناخت مفاهیم موجود در این نقش و استفاده درست، مناسب و به جا از آن در طراحی و تولید آثار هنری و جواهرسازی معاصر می شود؛ چرا که نقوش نمادین بر اثر مرور زمان مفهوم نمادین خود را تا حدی از دست داده و جنبه تزئینی پیدا می کنند. هنرمندان نیز به دلیل عدم آگاهی از معنای اصلی این نقوش و بنا بر خلاقیت خود، در فرم و نقش آنها دست برده، جابه جایی ها و تغییراتی پدید می آورند که نقش را از اصل خود دور می گرداند. نظر به اینکه در بررسی فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی باید سه بخش اساسی، مدارک تاریخی مکتوب، اساطیر نخستین و آثار بیرون آمده از دل خاک را مورد مطالعه و بررسی قرار داد و با در کنار هم قرار دادن آنها به نتیجه نهایی دست یافت، در این پایان نامه پیشینه های تاریخی، هنری و دینی و آیینی آن دسته از اقوام ساکن در نجد ایران در دوران پیش از اسلام مورد بررسی قرار گرفته اند که در آثار به جای مانده از آنان فرم بته جقه (در قالب فرم شاخ گاو و قوچ، بال پرندگان و عناصر گیاهی، با توجه به متون کهن و اسطوره های ایران) به چشم می خورد. در این میان آن دسته از نقوش بدست آمده که به دوره ایران باستان(از ابتدای ماد تا پایان ساسانی) متعلق بودند، با توجه به دوره تاریخی در جداولی تنظیم و مورد آنالیز قرار گرفته و در نهایت روند تغییر شکل آنها در هر دوره نسبت به دوره پیشین بیان می گردد. با توجه به بخش عملی این پایان نامه که طراحی و نمونه سازی زیورآلات می باشد، مطالبی در زمینه مواد و مصالح، ابزارآلات و مراحل و شیوه های ساخت زیورآلات آورده شده و همچنین زیورآلات در دنیای معاصر به ویژه در ایران مورد بررسی اجمالی قرار گرفته اند و در نهایت تصاویر طراحی ها و نمونه های ساخته شده زیورآلات همراه با توضیحات لازم آورده شده اند. درست است که جواهرات امروزی خاص دوران معاصر هستند ولی شایسته است که طرح هایی که در طراحی و ساخت زیورآلات به کار می روند با توجه به هویت ملی و فرهنگی انجام گیرند. زیرا روح یک انسان در رابطه با هویت فرهنگی اوست. نقش بته جقه که یکی از نقوش سنتی ایران زمین است. در روال تحقیقات این پایان نامه، این نتیجه حاصل شد که فرم بته جقه از فرم شاخ گاو و قوچ، بال پرندگان، درخت سرو و برگ گل نیلوفر گرفته شده است و به طور کلی نقشی است که با فـرّه ایزدی، همای سعادت و درخت زندگی مرتبط بوده، نمادی است از جاودانگی و سرافرازی و پیروزی و نشانی است از شأن و جلال و بزرگی؛ هرچند امروزه این نقش را بیشتر یک عنصر گیاهی و مرتبط با درخت زندگی می دانند. نتیجه بدست آمده در روند انجام پروژه عملی، این است که نقش بته جقه انعطاف پذیر بوده و قابلیت اجـرایی بالایی دارد، از این رو می تواند از ترکیب بندی های متنوعی برخوردار شود. بنابر این نقشی است که ضمن داشتن اصالت، می تواند بر اساس سلیقه امروزی طراحی گردد و برای طراحـی جواهرات و همچنین سایر هنرها به کار رود.